Hangi Yaşta Olursa Ol Manipülasyondan Korunmak Zordur

07.03.2018 Prof. Dr. İsmail Tufan

Tweet



Yaşam tecrübesi manipülasyona karşı bir zırhtır, ama her zaman işe yaradığını söyleyemeyiz. Yaşlılar da manipüle edilebilirler. Hatta bana göre yaşımız ilerledikçe manipülasyonların etkisi daha da çoğalıyor. Çünkü manipüle edildiğimizi bilmiyoruz.

Manipülasyon kelimesinin aklımıza getirdiği ilk düşünceler olumsuzdur. Bir kimsenin veya birilerinin bizi bilinçli şekilde etkilemeye çalıştığını kabul ettiğimiz için manipülasyona karşı kendimizi savunmaya çalışırız.

Manipülasyonlar gerçekten birinin veya birilerinin hedefleri doğrultusunda bizi etkileyerek, biz farkında olmadan, bizi yönlendirmeye çalışmasıdır. Ama manipülasyonların hepsinin kötü niyetle gerçekleştirildiklerini kabul etmemek gerekir. Örneğin ebeveynler de çocuklarının davranışlarını yönlendirmek maksadıyla manipülasyondan sıkça yararlanmaktadır.

Manipülasyon; psikolojik müdahaledir ve zorlama, ikna ve destek olmak üzere farklı türleri vardır. Ama ne zaman manipülasyonun varlığından söz edebiliriz? Cevap: Eğer varlığını ve amacını bilmediğimiz bir müdahale söz konusu ise ve bu müdahale bizim karar verme özgürlüğümüze etki ediyorsa, o zaman bir manipülasyon vardır. Amacı iyi ve kötü olabilen manipülasyon, daima bundan etkilenen bireyin veya grubun kara verme özgürlüğüne etki etmek demektir.

Karar verme özgürlüğüne manipülasyonla etki etmeye çalışmak, iyi niyetli de yapılsa, iyi bir şey midir? Bir baba iyi niyetle manipüle ettiği çocuğunun karar verme özgürlüğünü “eğitim” olarak görürse, bu tür bir iyi niyetin “kaş yaparken göz çıkarmak” anlamına ve sonucuna yol açabileceğini de hesaplamak gerekir. Genellikle çocuğunu manipülasyonla, yani psikolojik müdahale ile etkilemeye çalışan ebeveynler, bu davranışlarının sonuçlarını genellikle hesap etmeyecektir. Çünkü niyetleri iyidir ve iyi niyetin de sonucunun iyi olacağı varsayımından hareket etmektedirler. Ancak iyi niyetle yapılan her işin sonucunun da iyi olacağını kabullenmek, naif bir tutumdur.

Manipülasyonun hedefi olan kişi veya kişiler, manipülasyonun farkında olmadığı için, manipülasyonun sonucundan sorumlu tutulamazlar. İyi veya kötü niyetli her manipülasyonun sorumlusu, manipülasyonu yapandadır.

Ekolojik manipülasyon, bireylerin yaşam dünyasının ve bunun kapsamındaki eylem seçeneklerinin yapısını değiştirmeye yönelik psikolojik müdahaledir. Endirekt (dolaylı) ve direkt (doğrudan) ekolojik müdahale olmak üzere iki türü vardır. Örneğin çalışma veorganizasyon biçimlerine, ailenin beslenme alışkanlıklarına, satın alma davranışlarına direkt veya endirekt ekolojik müdahaleler yapılabilir.

Manipülasyon nasıl yapılır, diye sorduğumuzda ise manipülasyon tekniklerinden söz ediyoruz demektir. İngilizce terimlerle ifade edilen dört başarılı manipülasyon tekniği öne çıkmaktadır: “foot-in-the-door” (kapıdaki ayak), “door-in-the-face” (surattaki kapı), “low-ball-technic” (alçak top tekniği) ve “that’s – not- all – technic” (bu hepsi değil tekniği). Eğer manipülasyonla karşı karşıya olduğunuzu düşünüyorsanız, manipüle edenin tekniklerden hangisiyle çalıştığını sorabilir ve cevap bulabilirsiniz.

Burada ben sadece “foot-in-the-door” tekniğini anlatmakla yetineceğim. Çünkü en çok bu tür manipülasyonla karşılaşıyoruz. Teknik çok basittir ve etkilidir: Manipüle etmeye çalışan kişi, sizden geri çevirmeyeceğiniz çok basit bir ricada bulunacaktır. O kadar basit bir ricadır ki, eğer geri çevirseniz, kendinizden utanacaksınızdır. Bu yüzden amacı manipüle etmek olan kişinin kolayca yerine getirilebilecek ricasını genellikle geri çevirmeyip yerine getireceksinizdir. Fakat yerine getirilmesi kolay olmayan asıl istek bunun ardından gelecektir. İlk isteği yerine getirdiğiniz için genellikle ikincisini de yerine getirmeye razı geleceksinizdir.

Ama neden? Bunun cevabı bireyin kendisini algılamasıyla ilişkilidir ve benlik algısı teorisi ile açıklanmaktadır. Manipülasyonun hedefi olan birey ilk ricayı kabul etmesini insaniyetlik olarak niteler. İnsan olarak bu isteği yerine getirmesinin gerekli olduğunu düşünür. Manipüle eden kişi ise bununla birlikte artık “kapıya ayağını dayamıştır” ve içeri girmesi için koşullar hazırdır ve asıl amacını bir süre sonra açıklayacaktır.